Το Βυζάντιο μετά το Βασίλειο το Β΄, το Βουλγαροκτόνο

http://www.fhw.gr/chronos/09/gr/p/1025/index.html

Η περίοδος από το 1025-1081 χαρακτηρίζεται ως κρίσιμη για τη βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι αυτοκράτορες που ανέβηκαν στο διάστημα αυτό στο θρόνο δε φάνηκαν αντάξιοι συνεχιστές του Βασιλείου Β' (976-1025).

'Aλλοτε δε διέθεταν τα απαραίτητα προσόντα και άλλοτε δεν είχαν τα στοιχεία εκείνα της ηθικής, που μπορούσαν να τους αναδείξουν σε χαρισματικούς ηγέτες, απαραίτητους για την παντοδύναμη στις αρχές του 11ου αιώνα βυζαντινή αυτοκρατορία.

Η οικονομική και κοινωνική κρίση που κλιμακώθηκε συντέλεσε στη σταδιακή αλλαγή της στρατιωτικής και κοινωνικής οργάνωσης του κράτους και αποτέλεσε την αρχή της παρακμής.

Το 1025, το κράτος ξεκίνησε με σύνορα εξασφαλισμένα και αρκετά εκτεταμένα, μετά τους μακροχρόνιους αγώνες των προηγούμενων ετών. Στο πέρασμα ωστόσο του 11ου αιώνα η αυτοκρατορία εξασθένησε και οι επιδρομές αυξήθηκαν. Oι εξωτερικοί εχθροί του κράτους εμφανίστηκαν σε όλα τα μέτωπα, τόσο στο βόρειο και το ανατολικό σύνορο όσο και στην Ιταλία.

Δύο από τα κορυφαία γεγονότα για την ευρωπαϊκή και βυζαντινή ιστορία που συνέβησαν τον 11ο αιώνα ήταν το Σχίσμα ανάμεσα στην Ρωμαϊκή και Ανατολική Εκκλησία το 1054, και η ήττα των Βυζαντινών στη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071. Και τα δύο γεγονότα ήταν καθοριστικής σημασίας για την πορεία του βυζαντινού κράτους.

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα

Οι αλλαγές που έκαναν οι Μακεδόνες αυτοκράτορες στη διοίκηση και στη νομοθεσία βοήθησαν το κράτος να προοδεύσει οικονομικά. Μεγάλο τους λάθος όμως, ήταν η παραχώρηση προνομίων σε ξένους. Τον 11ο αιώνα δόθηκαν τόσα πολλά προνόμια, ιδιαίτερα στους Βενετούς, που το βυζαντινό θαλάσσιο εμπόριο παρήκμασε. Οι Βενετοί πήραν το εμπόριο στα χέρια τους και η οικονομική ανάπτυξη του Βυζαντίου σταμάτησε.

Επιπλέον μετά το θάνατο του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου, ανέβηκαν στο θρόνο αυτοκράτορες που με τις ενέργειές τους ζημίωσαν το κράτος. Αντί να βοηθήσουν την ύπαιθρο - που είχε να αντιμετωπίσει πολλούς εχθρούς και καταστροφές στη γεωργία από τις επιδρομές - οι αυτοκράτορες κατάργησαν το νόμο του "Αλληλέγγυου". Έδωσαν προνόμια στους δυνατούς, που περιφρονούσαν τους νόμους της αυτοκρατορίας και υποχρέωναν τους γεωργούς και τους μικροκαλλιεργητές να εγκαταλείπουν ή να πουλούν τα κτήματά τους. Έτσι η γη συγκεντρώθηκε στα χέρια των δυνατών. Μεγάλες εκτάσεις έμειναν ακαλλιέργητες και η παραγωγή ελαττώθηκε. Οι κάτοικοι της υπαίθρου ένιωθαν εγκαταλειμμένοι κι άρχισαν να αδιαφορούν για την τύχη της Κωνσταντινούπολης.

Τα εσωτερικά προβλήματα του κράτους δε σταμάτησαν. Στην πρωτεύουσα επικρατούσε ένα είδος πολιτικού κόμματος, που το αποτελούσαν μορφωμένοι και υπάλληλοι του παλατιού. Αυτοί ανταγωνίζονταν τους διοικητές των επαρχιών. Πήραν τη γη από τους στρατιώτες των συνόρων και επέτρεψαν στους νέους να εξαγοράζουν τη στρατιωτική τους θητεία. Έτσι οι ακρίτες εγκατέλειψαν τα σύνορα και άρχισε να διαλύεται ο εθνικός στρατός.

Η φιλονικία αυτή των στρατιωτικών και των παλατιανών εξασθένισε ακόμη περισσότερο τη δύναμη του κράτους. Ο εθνικός στρατός παραμελήθηκε. Ξένοι μισθοφόροι αναλαμβάνουν από δω και πέρα την υπεράσπιση της αυτοκρατορίας. Η αυτοκρατορία άρχισε να παίρνει το δρόμο της παρακμής.

Ένας φτωχός γεωργός παραπονείται

Κάποιου φτωχού γεωργού του ψόφησε το βόδι του, τη στιγμή που όργωνε. Επειδή δεν μπορούσε ν' αντέξει άλλο τις συμφορές, άρχισε να κλαίει λέγοντας:

"... από πού να θρέψω τώρα τη γυναίκα μου και τα εννιά μικρά παιδιά μου; Πώς θα πληρώσω τους φόρους; Πώς θα ξεπληρώσω τα δάνεια; Δεν ξέρω τι να κάνω. Θα εγκαταλείψω το σπίτι μου και την πατρίδα μου, θα φύγω για αλλού, πριν το μάθουν οι δανειστές μου και πέσουν πάνω μου σαν τα άγρια θηρία."

Φιλαρέτου, Βίος

"Εσείς, οι τρυφεροί της Κωνσταντινούπολης πολίτες, δε νοιάζεστε για ό,τι συμβαίνει έξω από τις πύλες των τειχών. Ουδέποτε επισκεφτήκατε τις μακρινές επαρχίες ή τις γειτονικές πόλεις να τους διδάξετε ευνομία. Μένετε στην πόλη σας και φροντίζετε την ευζωία σας. Σ' αυτές στέλνετε μόνο τους φορολόγους με δόντια θηρίων. Κι ερημώνονται οι πόλεις απ' αυτούς κι από άλλους εχθρούς."

Μιχαήλ Χωνιάτης, Μητροπολίτης Αθηνών

Οι συντεχνίες

Οι βιοτέχνες του Βυζαντίου ανάλογα με την τέχνη που ασκούσαν, ήταν οργανωμένοι σε σωματεία που λέγονταν συντεχνίες. Οι συντεχνίες κανόνιζαν την εργασία, τους μισθούς, τις τιμές των προϊόντων, το νόμιμο κέρδος.

Πιο γνωστές ήταν οι συντεχνίες των οικοδόμων, των κοσμηματοπωλών, των χρυσοχόων, των επιπλοποιών, των χαλκιάδων και των κατασκευαστών μεταξωτών υφασμάτων.

Τα στρατιωτικά κτήματα των Βυζαντινών

Οι στρατιώτες διέθεταν κτηματική περιουσία, που είτε την αγόραζαν μόνοι τους είτε τους την παραχωρούσε το κράτος, με αντάλλαγμα τη στρατιωτική υπηρεσία και τη φύλαξη της περιοχής που ανήκαν τα κτήματα. Ο θεσμός αυτός βοήθησε την πολεμική ισχύ του κράτους, αλλά από το τέλος του 10ου αιώνα καταργείται. Από δω και στο εξής το Βυζάντιο βρίσκεται αναγκασμένο να στηριχτεί σε ξένα μισθοφορικά στρατεύματα. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που θα το οδηγήσουν στην παρακμή του.

Will Durant, Παγκόσμιος Ιστορία Πολιτισμού